Borsa, finansal enstrümanların—hisse senetleri, tahviller, emtialar gibi—alınıp satıldığı düzenlenmiş bir pazardır. İlk bakışta karmaşık görünen bu dünya, temelde arz ve talep prensibine dayanır. Borsa, şirketlerin sermaye toplamalarına yardımcı olurken, yatırımcılara da yatırımlarını değerlendirme fırsatı sunar. Ancak borsa, riskler barındırdığı için bilgi ve strateji gerektirir.
Borsa Nedir?
Borsa, menkul değerlerin, emtiaların, dövizlerin ve vadeli işlem sözleşmelerinin alım satımının yapıldığı organize bir piyasadır. Yatırımcılar bu platformlarda çeşitli finansal ürünleri alıp satabilir. Borsa İstanbul gibi borsalar, ekonomik büyümenin can damarıdır, çünkü şirketler burada fon sağlar ve yatırımcılar varlıklarını çeşitlendirme fırsatı bulur. Borsa İstanbul, hisse senetleri, kıymetli madenler, döviz ve daha birçok ürünün ticaretinin yapıldığı bir merkezdir.
Borsa Türleri
Borsa, farklı türlerdeki finansal varlıkların alım satımının yapıldığı organize piyasalardır. Her borsa türü, belirli bir finansal ürün grubuna odaklanır.
İşte borsa türleri ve her birinin işleyişi hakkında detaylı bilgiler:
1. Hisse Senedi Borsaları
Hisse Senedi Borsaları, şirketlerin hisse senetlerinin alınıp satıldığı piyasalardır. Burada, yatırımcılar bir şirketin hisselerini satın alarak o şirkette ortaklık hakkı kazanır. Şirketler, hisse senetlerini borsa aracılığıyla halka arz eder ve sermaye toplar. Hisse senedi borsasında işlem gören bazı ünlü borsalar arasında Borsa İstanbul, New York Borsası (NYSE) ve Nasdaq bulunur.
Örnek: Eğer bir şirket hisse senedi borsa üzerinden halka açılmışsa, yatırımcılar bu hisse senetlerini alıp satabilir. Şirketlerin performansına göre hisse senedi fiyatları değişir.
2. Emtia Borsaları
Emtia Borsaları, tarımsal ürünler, madenler ve diğer ham maddelerin ticaretinin yapıldığı borsalardır. Bu borsalar, yatırımcılara fiziksel emtiaları alıp satma fırsatı sunar. Emtia borsaları, piyasa talebine göre ürünlerin fiyatlarının belirlendiği yerlerdir. Örneğin, bu borsalarda buğday, altın veya petrol gibi ürünlerin alım satımı yapılır.
Örnek: Bir tarım ürünü olan buğdayın fiyatı, tarım borsasında belirlenen fiyat üzerinden alınıp satılır. Bu fiyatlar, dünya genelindeki arz ve talebe bağlı olarak değişir.
3. Döviz Borsaları
Döviz Borsaları, ülkelerin para birimlerinin alınıp satıldığı piyasalardır. Bu borsalarda, döviz kurları belirlenir ve yatırımcılar farklı ülkelerin para birimlerini değiş tokuş edebilirler. Döviz borsaları, uluslararası ticaret ve yatırım işlemleri için kritik öneme sahiptir.
Örnek: Eğer bir yatırımcı Amerikan doları (USD) ile Euro (EUR) arasında işlem yapmak istiyorsa, bu işlemler döviz borsasında gerçekleşir. Döviz kurları, ekonomik gelişmelere ve piyasa koşullarına göre sürekli olarak değişir.
4. Tahvil ve Bono Borsaları
Tahvil ve Bono Borsaları, devletlerin veya şirketlerin borçlanma senetlerinin ticaretinin yapıldığı borsalardır. Tahvil ve bono, bir borcun ifadesidir; yani yatırımcılar, devletler veya şirketler tarafından çıkarılan bu senetlere yatırım yaparak borç veren pozisyonunda olurlar. Bu borçlanma araçları, belirli bir faiz getirisini ve vade süresini içerir.
Örnek: Bir şirket, büyüme projeleri için fon toplamak amacıyla tahvil çıkarabilir. Yatırımcılar bu tahvilleri satın alarak şirkete borç verirler ve vade sonunda faizle birlikte geri ödeme alırlar.
5. Türev Borsaları
Türev Borsaları, vadeli işlem sözleşmeleri ve opsiyonlar gibi türev ürünlerin işlem gördüğü borsalardır. Türev ürünler, belirli bir finansal varlığın gelecekteki değerine dayalı olarak alım satımı yapılan finansal araçlardır. Bu borsalar, riskten korunma veya spekülasyon amacıyla kullanılır.
Örnek: Bir yatırımcı, bir hisse senedinin gelecekteki fiyat hareketlerine yönelik tahminlerde bulunarak vadeli işlem sözleşmesi veya opsiyon satın alabilir. Bu ürünler, yatırımcılara belirli bir varlığın gelecekteki fiyatı hakkında spekülasyon yapma olanağı sunar.
Not: Bu yazı, yatırım tavsiyesi niteliği taşımamaktadır. İçeriği yalnızca bilgilendirme amacıyla sunulmuştur. Yatırım kararlarınızı almadan önce, profesyonel bir yatırım danışmanından görüş almanız tavsiye edilir.
Borsanın Tarihsel Gelişimi
Yatırım yapmaya yeni başlayanlar sıkça “Borsa nedir?” sorusunu sorar. “Borsa” kelimesi, İtalyanca “borsa” veya Fransızca “bourse” kelimelerinden türemiş olup, genel olarak menkul kıymetlerin –yani hisse senedi, tahvil ve benzeri finansal varlıkların– alınıp satıldığı yerleri tanımlar. Borsa, alıcı ve satıcıların fiziksel ya da elektronik ortamlarda buluştuğu platformlardır. Türkiye’de ise borsa dendiğinde akla genellikle Borsa İstanbul gelir.
Borsa İstanbul Nedir?
Borsa İstanbul, 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’na dayanarak kurulmuş, özel hukuk tüzel kişiliğine sahip bir organizasyondur. Sermaye piyasalarının nasıl işleyeceği ile ilgili kuralları Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) belirlerken, Borsa İstanbul da kendi düzenlemelerini yapabilme yetkisine sahiptir. Borsa İstanbul, menkul kıymetlerin, kambiyo, kıymetli madenler, kıymetli taşlar ve diğer belirlenmiş sözleşmelerin şeffaf, etkin ve güvenli bir ortamda alınıp satılmasını sağlayan merkezi bir pazar olarak hizmet verir.
Türk Borsanın Tarihçesi
Türkiye’de borsanın tarihi gelişimi, Cumhuriyet dönemi sonrası önemli adımlarla başlamıştır:
- 1923: Adil Bey, borsada ilk reformları gerçekleştirmiştir.
- 1447 Sayılı Kanun: Bu kanunla “İstanbul Menkul Kıymetler ve Kambiyo Borsası” kurulmuştur.
- 1986: İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) ilk işlemlerine Karaköy’de başlamıştır.
- 2013: İMKB, İstanbul Altın Borsası (İAB) ile birleşerek Borsa İstanbul (BİST) adını almıştır.
Borsanın Amacı ve İşleyişi
Borsa İstanbul gibi organize piyasa yapılarının amacı, yatırımcılar ile fon arayan şirketleri güvenilir bir ortamda bir araya getirmektir. Bu, menkul kıymetlerin serbest rekabet şartları altında, şeffaf, etkin ve adil bir şekilde alınıp satılmasını sağlar.
Borsa İstanbul’un işleyişi, milyonlarca yatırımcının aracı kurumlar aracılığıyla borsa platformuna ilettiği alım-satım emirlerinin merkezi bir şekilde eşleşmesi esasına dayanır. Yatırımcıların hisse senetleri, Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) tarafından güvenli bir şekilde saklanır ve yatırımcı adına kaydedilir.
Bu yapı, yatırımcılara güvenli ve şeffaf bir yatırım ortamı sunar ve borsa, piyasanın düzenli ve etkin çalışmasını sağlar. Bu sayede yatırımcılar, piyasada güvenle işlem yapabilir ve çeşitli finansal varlıkları alıp satabilir.
Not: Bu yazı, yatırım tavsiyesi niteliği taşımamaktadır. İçeriği yalnızca bilgilendirme amacıyla sunulmuştur. Yatırım kararlarınızı almadan önce, profesyonel bir yatırım danışmanından görüş almanız tavsiye edilir.
Piyasa Terimleri
Borsa ve finans piyasalarında sıkça karşılaşılan bazı temel terimler şunlardır:
Borsa Endeksi
Borsa Endeksi, belirli bir borsa veya piyasanın genel performansını ölçen göstergedir. Endeksler, belirli bir zaman dilimindeki hisse senedi fiyatlarının ortalamasını veya değişimini temsil eder. Bu göstergeler, piyasanın genel sağlığı hakkında bilgi sağlar.
Örnekler:
- Borsa İstanbul 100 Endeksi (BIST 100): Türkiye’nin en büyük 100 şirketinin hisselerini içerir.
- S&P 500: ABD’nin en büyük 500 şirketinin hisselerini içerir.
- Dow Jones Endeksi: ABD’nin 30 büyük şirketinin hisselerini içerir.
Likidite
Likidite, bir varlığın hızla ve değer kaybı olmadan nakde dönüştürülebilme yeteneğini ifade eder. Yüksek likiditeye sahip varlıklar, hızlı bir şekilde alınıp satılabilir. Likidite, bir piyasanın sağlıklı işlemesi için kritik öneme sahiptir.
Örnekler:
- Likid Hisse Senetleri: Günlük işlem hacmi yüksek ve kolayca alınıp satılabilen hisseler.
- Düşük Likidite: Örneğin, nadir bulunan küçük şirketlerin hisseleri veya özel emtialar.
Volatilite
Volatilite, bir varlığın fiyatının ne kadar değişken olduğunu veya ne kadar dalgalı olduğunu ölçen bir terimdir. Yüksek volatilite, fiyatların büyük değişiklikler göstermesi anlamına gelir ve genellikle yüksek risk olarak kabul edilir.
Örnekler:
- Yüksek Volatilite: Teknoloji hisseleri genellikle yüksek volatiliteye sahiptir.
- Düşük Volatilite: Büyük, istikrarlı şirketlerin hisseleri genellikle daha düşük volatilite gösterir.
Arz ve Talep
Arz ve Talep, piyasalarda fiyatları belirleyen temel ekonomik kavramlardır. Arz, piyasaya sunulan ürün miktarını ifade ederken, talep bu ürünlere olan ihtiyacı veya isteği ifade eder. Arz ve talep dengesi, fiyatların yukarı veya aşağı yönlü hareket etmesini etkiler.
Örnekler:
- Yüksek Talep, Düşük Arz: Bir ürünün fiyatı artabilir.
- Düşük Talep, Yüksek Arz: Bir ürünün fiyatı düşebilir.
Piyasa Kapitalizasyonu (Market Cap)
Piyasa Kapitalizasyonu, bir şirketin toplam piyasa değerini ifade eder. Şirketin hisse senedi fiyatı ile toplam hisse adedinin çarpımıyla hesaplanır. Büyük piyasa kapitalizasyonuna sahip şirketler genellikle daha köklü ve istikrarlıdır.
Örnekler:
- Büyük Şirketler: Apple, Microsoft gibi yüksek piyasa kapitalizasyonuna sahip firmalar.
- Küçük Şirketler: Daha düşük piyasa kapitalizasyonuna sahip, genellikle daha yeni veya daha küçük firmalar.
Temettü
Temettü, bir şirketin karının yatırımcılara dağıtılan kısmıdır. Şirketler genellikle belirli dönemlerde (örneğin, çeyreklerde) temettü ödemesi yapar. Temettü, yatırımcılara ek gelir sağlar.
Örnekler:
- Nakit Temettü: Şirketler, hisse başına belirli bir miktar nakit öder.
- Hisse Temettüsü: Şirketler, ek hisse senedi verir.
Likidite Riski
Likidite Riski, bir varlığı piyasa değerinde hızla nakde çevirememekle ilişkili risklerdir. Likiditesi düşük olan varlıklar, zorlu piyasa koşullarında nakde çevrilememek riskini taşır.
Örnekler:
- Yüksek Likidite Riski: Küçük, nadir şirketlerin hisse senetleri.
- Düşük Likidite Riski: Büyük, çok işlem gören hisse senetleri.
Bu terimler, finansal piyasalarda işlem yaparken ve yatırım kararları alırken temel kavramları anlamanıza yardımcı olabilir.
Endeks
Endeks, belirli bir borsa veya piyasanın genel performansını ölçen göstergedir. Endeksler, piyasanın veya belirli bir sektörün sağlığını ve yönünü anlamak için kullanılır. Genellikle belirli bir sayı veya oran şeklinde ifade edilir.
Örnekler:
- BIST 100 Endeksi: Türkiye’deki en büyük 100 şirketin performansını ölçer.
- S&P 500: ABD’deki 500 büyük şirketin performansını ölçer.
Hisse Senedi
Hisse Senedi, bir şirketin sermayesinde ortaklık payını temsil eden bir menkul kıymettir. Hisse senedi sahipleri, şirketin kârına ortak olabilir ve oy kullanma hakkına sahip olabilirler. Şirketler, sermaye ihtiyaçlarını karşılamak için hisse senedi ihraç ederler.
Örnekler:
- Teknoloji Şirketlerinin Hisseleri: Apple, Google gibi.
- Geleneksel Şirketlerin Hisseleri: Coca-Cola, Ford gibi.
Arbitaj
Arbitaj, aynı finansal ürünün farklı piyasalarda veya enstrümanlarda fiyat farklarından yararlanarak risksiz kâr elde etme stratejisidir. Arbitaj, fiyat farklarını ortadan kaldırarak piyasaların dengelenmesine yardımcı olur.
Örnekler:
- Döviz Arbitajı: Aynı döviz çiftinin farklı borsa veya döviz bürolarındaki fiyat farklarından yararlanmak.
- Hisse Senedi Arbitajı: Aynı şirketin hisse senedinin farklı borsa veya piyasalarındaki fiyat farklarını değerlendirmek.
Sermaye Artırımı
Sermaye Artırımı, bir şirketin mevcut sermayesini artırmak için yeni hisse senedi ihraç etmesi işlemidir. Şirketler, bu yöntemi genellikle büyüme, yatırım yapma veya borçları azaltma amacıyla kullanır.
Örnekler:
- Yeni Hisse Senedi İhracı: Şirket, yeni hisse senedi satarak sermaye toplar.
- Hak Kullanım Satışı: Mevcut hissedarların yeni hisse senedi alma hakkı tanınır.
Halka Arz
Halka Arz, bir şirketin ilk kez borsa üzerinde işlem görecek şekilde hisse senedi ihraç etmesidir. Şirketler, halka arz yoluyla sermaye artırımı yapabilirler ve halka açılarak daha geniş bir yatırımcı kitlesine ulaşabilirler.
Örnekler:
- İlk Halka Arz (IPO): Bir şirketin ilk kez borsa üzerinde işlem görmeye başlaması.
- İkincil Halka Arz: Halka arzdan sonra yeni hisse senedi ihraç edilmesi.
Birincil Piyasa
Birincil Piyasa, yeni menkul kıymetlerin ilk kez ihraç edildiği ve satıldığı piyasadır. Şirketler, sermaye artırımı amacıyla birincil piyasada hisse senedi veya tahvil ihraç ederler.
Örnekler:
- Halka Arz: Şirketlerin borsa üzerinde ilk kez işlem görecek şekilde hisse senedi ihraç etmeleri.
- Tahvil İhraçları: Şirketler veya devletler tarafından yeni tahvil satışları.
İkincil Piyasa
İkincil Piyasa, birincil piyasada ihraç edilmiş menkul kıymetlerin alım satımının yapıldığı piyasadır. Yatırımcılar, burada mevcut menkul kıymetleri birbirlerine satabilirler.
Örnekler:
- Borsa İşlemleri: Hisse senedi alım satımı.
- Tahvil Ticareti: Daha önce ihraç edilmiş tahvillerin alım satımı.
Bilanço
Bilanço, bir şirketin finansal durumunu belirli bir tarihte gösteren mali tablodur. Bilanço, şirketin varlıklarını, borçlarını ve öz sermayesini içerir.
Örnekler:
- Varlıklar: Şirketin sahip olduğu nakit, stoklar, alacaklar vb.
- Borçlar: Şirketin ödemesi gereken kısa ve uzun vadeli borçlar.
- Öz Sermaye: Şirketin sahiplerinin yatırım yaptıkları ve kârlarından oluşan değer.
Temel Analiz
Temel Analiz, bir şirketin mali durumunu, performansını ve potansiyelini değerlendirerek yatırım kararları almak için kullanılan bir yöntemdir. Bu analiz, finansal raporlar, yönetim kalitesi, sektör durumu gibi faktörleri inceler.
Örnekler:
- Mali Rasyolar: Karlılık, likidite ve borçluluk oranları.
- Şirketin Büyüme Potansiyeli: Gelecek projeksiyonları ve stratejik planlar.
Teknik Analiz
Teknik Analiz, tarihsel fiyat hareketlerini ve işlem hacmini inceleyerek gelecekteki fiyat hareketlerini tahmin etmeye çalışan bir analiz yöntemidir. Grafikler, trendler ve çeşitli göstergeler kullanılır.
Örnekler:
- Grafikler: Mum grafikler, çizgi grafikler.
- Göstergeler: Hareketli ortalamalar, RSI (Göreceli Güç Endeksi), MACD (Hareketli Ortalama Konverjans/Diverjans).
Spread
Spread, bir finansal varlığın alış (bid) ve satış (ask) fiyatları arasındaki farktır. Spread, genellikle likidite ve volatilite seviyelerini yansıtır.
Örnekler:
- Yüksek Spread: Düşük likidite veya yüksek volatilite durumlarında spread genişler. Bu, varlığın alınıp satılmasının zorlaştığı ve fiyat hareketlerinin daha geniş aralıklarda gerçekleştiği anlamına gelir.
- Düşük Spread: Yüksek likidite ve düşük volatilite durumlarında spread daralır. Bu, alım-satım işlemlerinin daha kolay yapıldığı ve fiyatların daha dar aralıklarda hareket ettiği anlamına gelir.
Kaldıraç
Kaldıraç, yatırımcılara borç alarak daha büyük işlemler yapma imkanı sağlar. Yatırımcılar, küçük bir sermaye ile daha büyük bir pozisyon açabilirler. Örneğin, 10 kat kaldıraç kullanarak 1.000 TL’lik bir pozisyon açabilirsiniz; bu durumda sadece 100 TL kendi sermayenizi kullanmanız yeterlidir.
Örnekler:
- Yüksek Kaldıraç: Potansiyel kazançları artırabilir, ancak aynı zamanda riskleri de büyütür. Küçük fiyat hareketleri bile büyük kayıplara yol açabilir.
- Düşük Kaldıraç: Daha az risk içerir ancak potansiyel kazançlar da sınırlı olabilir. Kaldıraç kullanırken dikkatli olunmalı ve risk yönetimi stratejileri uygulanmalıdır.
Volatilite Endeksi (VIX)
Volatilite Endeksi (VIX), piyasalardaki belirsizlikleri ve risk algısını ölçen bir göstergedir ve genellikle “korku endeksi” olarak bilinir. VIX, piyasalardaki olası büyük dalgalanmaları ve belirsizlikleri yansıtarak yatırımcıların risk algısını gösterir.
Örnekler:
- Yüksek VIX Değeri: Piyasalarda büyük dalgalanmalar ve belirsizlikler yaşanabilir. Yatırımcıların risk algısının arttığını ve piyasanın gelecekteki hareketlerinden endişe duyduğunu gösterir.
- Düşük VIX Değeri: Piyasada daha düşük belirsizlik ve risk algısı olduğunu, dolayısıyla yatırımcıların daha huzurlu olduklarını gösterir.
Mikro Pazar Analizi
Mikro Pazar Analizi, belirli bir varlık veya sektör üzerine yapılan ayrıntılı incelemedir. Bu analiz, bireysel varlıkların veya sektörlerin performansını değerlendirir ve yatırım stratejilerini geliştirmeye yardımcı olur.
Örnekler:
- Şirket Analizi: Bir yatırımcı, teknoloji sektöründeki bir şirketin pazar payını, rekabet durumunu ve ürün talebini detaylı olarak inceleyebilir.
- Sektör Analizi: Belirli bir sektörün mevcut durumu, gelecekteki trendler ve rekabet ortamı hakkında derinlemesine bilgi sağlar.
Makro Pazar Analizi
Makro Pazar Analizi, genel ekonomik göstergeler, piyasa trendleri ve ülke çapında ekonomik sağlık durumunu değerlendiren bir analiz yöntemidir. Bu analiz, geniş çaplı ekonomik faktörleri değerlendirir ve yatırım kararlarını şekillendirmeye yardımcı olur.
Örnekler:
- Ekonomik Göstergeler: Ülkenin ekonomik büyüme oranını, enflasyon oranını ve işsizlik oranlarını incelemek.
- Piyasa Trendleri: Genel piyasa trendlerini ve ekonomik sağlığı değerlendirmek, yatırım kararlarını yönlendirmek için kullanılır.
Not: Bu yazı, yatırım tavsiyesi niteliği taşımamakta olup, yalnızca bilgilendirme amacıyla sunulmaktadır. Yatırım yapmadan önce, riskleri tam olarak anlamadığınız takdirde ciddi finansal kayıplar yaşama ihtimaliniz bulunmaktadır. Yatırım kararlarınızı almadan önce, mutlaka lisanslı bir yatırım danışmanından profesyonel görüş almanız gerekmektedir. Yazıda yer alan bilgiler, herhangi bir menkul kıymet, kripto para veya diğer finansal araçlar için tavsiye niteliği taşımamaktadır ve herhangi bir sorumluluk taşımamaktadır.